کوه تهرغه 2220 مترارتفاع
تهرغه کوهی منفرد و زیبا ست که بر اثر چین خوردگی های لا یه های زمین به وجود آمده و جنس سنگهای آن آهکی و از نوع سو خته می با شد
تهرغه در خط راس اصلی رشته کوههای زاگرس قرار دارد و مختصات جغرافییایی آن بین 50 / 05 . 33 . 36 عرض جغرافیایی و 40 / 21 . 57 45 طول جغرافیایی قرار دارد
هرساله به همت هیئت کوهنورد ی بوکان همایشی در آخرین جمعه سال دردامان کوه ته رغه برگزار میشود که مورد توجه و استقبال کوهنوردان منطقه قرار گرفته و از سال ۱۳۷۳ تا کنون هر با ر با تعداد کوهنوردان بیشتری سال نو و آغاز بهار طبیعت در این کوه جشن گرفت میشود.
راههای دست یابی به قله کوه ته‌ره‌غه
مشتاقان دیدار از کوه ته‌ره‌غه جهت دستیابی می توانند از چند مسیر وارد منطقه شوند که متداولترین آنها عبارتند از
1. مسیر عزیزکند...علم آباد < شمال شرقی >
2. مسیر عزیزکند... داره گرده له < شرق >
3. مسیر سید آباد < جنوب شرقی >
هر ساله صدها گروه کو هنوردی در فصول مختلف از ته رغه دیدن میکنند
مسیر نرمال برای رسیدن به ته رغه , مسیر شرقی عزیز کند داره گر ده له است .
ته‌ره‌غه در 22 کیلو متری غرب شهرستان بوکان قرار دارد . راه دست رسی به آن جاده برهان است که از بو کان به طرف مهاباد امتداد دارد و بعد از عبور از روستای قره کند و رسیدن به سه راهی راه فرعی اسفالته را ادامه داده و به روستای عزیز کند رسیده و مسیر مورد نظر خود را انتخاب میکنید .
روستای عزیز کند
آبادی عزیزکند از 50 خانه وار بومی تشکیل شده است که به زبان کردی سوران تکلم می کنند.
اهالی روستای عزیزکند و دیگر روستا ها ی منطقه اغلب از طریق قالی بافی پرورش دام وطیور و کشت انواع نباتات گندم و جو و باغ داری امورات خود را می گذرانند .مسیر عزیز کند , داره‌گرده‌له ، ضمن بر خورداری اززیبایی های طبیعی و آب وهوای لطیف و فرح بخش از مسیر های سهل العبور منطقه بوده که کوهنوردان نو پا جهت آشنا شدن و صعود به قله کوه این راه را بر می گزینند...
ته‌ره‌غه از منظر تاریخی :
کوه استوار ته‌ره‌غه یادگار چند هزار ساله سکونت انسان است که سنگرهایی گرداگرد کوه وبقایای قلعه ای قدیمی در بالای آن دیده میشود .
آجرهای منقوش پیدا شده در آن و وجود سنگر عظیم سنگی و برجهای دیدبانی احتمالا مربوط به هزاره ی سوم ( ق م )می باشد . کارشناسان میراث فرهنگی در حال تحقیق بر روی اجر های کشف شده و نیز زیور آلات و... فیلم کتیبه ی گم شده و شکسته ان هستند که مربوط به حکومت ارارتویی واشپوینی شاه شاهان وپسرش منوا که بنا به ترجمه کتیبه حاکم منطقه بوده که متاسفانه ...از طریق میراس فرهنگی و مراجع ذی صلاح هیچ اقدامی برای یافتن کتیبه و معر فی ته رغه به عنوان یک اثر ملی صورت نگرفته.
پوشش گیاهی
بقایای جنگلهای انبوه به صورت کله های کوچک در گرداگرد کوه به چشم می‌خورد که وضعیت نا مساعد اقتصادی اجتماعی روستایان منطقه چرای مفرط دام وکشاورزی در بستر جنگلی و در امتداد شیب خود سبب نابودی گونه های گیاهی شده است . گردو وبادام وحشی ونسترن وحشی وانواع گنگر, زال زالک, گون ,ختمی, نعنا ع وانواع گل وگیاه در منطقه وجود دارد .
حیات وحش ته‌ره‌غه
وجودمنابع آب فراوان درمنطقه و انبوه پوشش گیاهی سبب گردیده بود که پستانداران
و پرندگان منطقه نیز از تنوع خاصی بر خوردار باشد ولی به علت شکار بی رویه و قتل و عام, حیات وحش به شدت آسیب دیده استو خصاراتی جبران نا ژذیر بر ژیکر آن وارد شده .
اکنون به لحاظ شرایط طبیعی مناسب مجددا پستا نداران و پرند گان از قبیل قوچ و میش پرندگان شکاری کبک و چیل در منطقه دیده شده است .
پنا هگا هها
پناهگاه هئیت کوهنوردی (منوا)
این پناهگاه درسال 1377 به همت هیئت کوهنوردی بوکان بنا شده که در
قسمت جنوب غربی کوه ودر نزدیکی قله واقع شده است ومورد استفاده کوه
نوردانی که قصد صعود به کوه را دارند قرار می گیرد.
پناهگاه پیر سلیمان
این پناهگاه در منتهی الیه خط الراس بانوان بنا شده است که درنزدیکی چشمه کانی سنگران واقع شده است وبا ارتفاع 1940 متر محل مناسبی برای استقراروحرکت به سمت مجموعه دیواره های ته‌ره‌غه می باشد .
این پناهگاه به همت جمعی از کوهنوردان بوکانی در سال 1382 بنا شده ومورد استفاده عموم قرار می گیرد.
پناه گاه مامه هه ژار
این پناه گاه در مجاورت پناه گاه پیر سلیمان واقع شده و به همت کوهنوردان گروه ته رغه بوکان در سال ۱۳۸۷ بنا شده است
چشمه های آب منطقه
چشمه های زیادی دراطراف ته‌ره‌غه وجود دارد .
مهمترین آن که بیشتر مورد استفاده کوهنوردان قرار می گیرد چشمه ی کانی سنگران است, که در ارتفاع 1900 متری و در قسمت شمال غربی کوه واقع شده است که از دل ته‌ره‌غه بیرون می ریزد این چشمه دائمی بوده و آبی گوارا دارد و در چهار فصل سال جار ی میباشد و در پایین دست خود زمین های کشاورزی و باغات را آبیاری مکند.
تاریخچه‌ی سنگنوردی شهر ستان بوکان
شهر ستان بوکان به دلیل کوهستانی بودن منطقه و با بر خورداری از دیوارههای سنگی متعدد مکا نی منا سب برای سنگ نوردی بوده وکوهنوردان این شهرستان مو فق به باز گشایی مسیر های متعددی بر روی آنها شده اند.
با لا رفتن از دیواره ها به روش سنتی از دیر باز مورد تو جه مردما ن محلی و روستایان بوده و آنان از طریق آن خود را به منا طق صعب العبور کوه ها رسانده تا هم توان وجسارت خود را محک زده وهم ازعسل و گیاهان داروی موجود بهره لازم را ببرند .
سنگنوردی از سال ۱۳۷۳ وبا بهرء گیری از طنابهای پلا ستیکی میخ وشفت های دست ساز در بوکان متولد شد واولین مسیر با زگشایی شده توسط سنگ نوردان دیواره ای 25 متری در کوه برد زرد است که شروعی شد برای حر کت به سوی کارهای بزرگتر بر روی دیواره های منطقه .
کوههای برده زرد بيژنگ به‌سه‌ر کلتگه به ردی زمان و ته‌ره‌غه مکا نهای هستند که سنگ نوردان برای سنگ نوردی از آنها استفاده می کنند.
سنگنوردی به دلیل گرمای طاقت‌فرسای تابستان وسرمای شدید زمستان به صورت فصلی انجا م می گیرد و وجود دیوارهای مصنوعی در شهر ستان .. می تواند راندمان کاری سنگ نوردان جوان بوکان را بالا ببرد که با نسب دیواره داخل سالن در سال ۱۳۸۶در سالن کوثر بوکان این مهم هم تا اندازه ای به تحقق پیوست که باعث جذب جوانان و نوجوانان مستعد بوکانی به این رشته شد که کافی نیست واین مهم آغازی شد برا ی تاسیس باشگاه کوهنورد ی و سنگنوردی بوکان در آن سال.
مسیر هایباز گشایی شده بر روی مجموعه دیواره ته رغه
مجمو عه دیواره ته‌ره‌غه مکا نی بکر ودست نخورده که از دور سنگ نوردان را به مصا ف خود می خواند و در سا ل های اخیر سنگنوردان بوکانی موفق به بازگشایی مسیر های متعددی بر روی دیواره های آن شده اند . امید است که این مسیرها درآینده نزدیک مورد تو جه سایر سنگ نوردان از سراسرکشور قرار گیرد.
مسیر راه گوان(سخت)
قدیمی ترین مسیر بر روی مجموعه دیواره ته‌ره‌غه بوده و از آن برای دست یا بی به گیاهان دارویی وکندوهای عسل درقسمتهای صعب العبور کوه استفاده می شده در این مسیر ازقدیمی ترین تکنیک ها وابزارهای سنگ نوردی که از طنابهای با فته شده از پشم گوسفند وگوه های چوبی استفاده شده است. این مسیر در ادامه به قله ته رغه منتهی میشود و از شمال دیواره به قسمت جنوبی ان امتداد دارد
مسیر هوله گوره(شکاف بزرگ)
این مسیر در قسمت شمالی کوه ته‌ره‌غه واقع است و از میا ن شکافی عظیم راه خود را به سمت قله بازمی کند. که بالغ بر دو طول طنا ب بوده ودر سا ل 1375 تو سط سنگ نوردان بوکا نی با ز گشایی شده است.
دراین مسیر عمدتا" از میخ های دست ساز به عنوان میا نی استفاده شده است و در سالهای اخیر توسط اعضا ی باشکاه کوهنوردی و سنگنوردی بوکان باسازی و رول کوبی شده است.
اعضای تیم :سلیما ن فرامرزی- محمد حسن زاده
مسیر بو کان
مسیر بو کان در قسمت شمال شرقی دیواره ته‌ره‌غه واقع است که از میانه های مسیر گوان راه خود را به سمت قله باز می کند این قسمت از دیواره توسط گروهی از سنگنوردان در سال 1376 باز گشایی شده است که با لغ بر سه طول طناب بوده و عمدتا از میخ و شفت های دست ساز به عنوان میانی در آن استفاده شده است .کارگاه های آن به وسیله میخ و عوارض طبیعی بر پا شده است.
اعضای تیم : ناصر فیض الله بیگی – عبدالله بابلی – سلیمان فرامرزی-کاوه ایلخانی زاده
مسیر زنده یاد علی امینی
این مسیر در قسمت شمالی کوه ته‌ره‌غه واقع شده است که توسط گروهی از سنگنوردان باشگاه کی 2 در سال 1383 به یاد کوهنورد مرحوم علی امینی بازگشایی شده است .که گرده ای سنگی ست که با لغ بر دو طول طناب است .ابزار به کار رفته در آن میخ و شفت و فرند بوده و در محل کارگا ه های آن میخ و عوارض طبیعی استفاده شده است .
اعضای تیم :
سلیمان فرا مرزی سر پرست -مقبل هنر پژوه_ امید گلکار_ یعقوب اسما عیلی
مهدی کریم زاده
مسیر برده سور(سنگ قرمز)
این مسیر در سال 1383 توسط جمعی از سنگنوردان به مناسبت یاد و خاطره زنده یاد محمد اوراز باز گشایی شده است .
مو قعیت مسیر , شمالی بوده, که راه خود را از گرده ای سنگی به سمت قله باز می‌کند که بالغ بر دو طول طناب می با شد و میانی های به کار رفته در ان عمدتا میخ و شفت می با شد .در محل کارگاه های آن از عوارض طبیعی و میخ استفاده شده است .
اعضای تیم :
محسن آهنگری–امید گلکار – بابک قادری – مهدی کریم زاده
مسیر آسمان
این مسیر درشرق ته‌ره‌غه واقع است که قسمت اعظمی از آن را سنگهای یک تکه وصاف تشکیل می دهد لازم به ذکر است که در این مسیر تماما" از رول به عنوان میانی استفاده شده است و اکثرا مسیر رکاب خور بوده و در محل گارکاه های آن از رول و سیم بکسل استفاده شده است .مسیر یک طول بوده و در سال 1384 توسط گروهی از سنگنوردان بوکانی باز گشایی شده است .
اعضای تیم عبارتند از : رضا قزلجی – محمد حسن زاده – هیمن برا خاص
مسیر که‌ل و ئه رابه
این مسیرطولانی ترین وفنی ترین مسیر بر روی مجموعه دیوارهای ته‌ره‌غه بوده که درجنوب کوه واقع است و ارتفاع آن از کف دیواره 240 متر است که باز گشایی آن حاصل تلاش سنگنوردان بو کانی بوده و نحوه باز گشایی آن به شرح زیر است.
در سال 1377 سنگنوردان بوکانی تصمیم گرفتند تا طولانی ترین قسمت دیواره ته‌ره‌غه را شناسایی کرده و اقدام به باز گشایی مسیر بر روی آن بنمایند آن تیم توانست در این فصل یک طول ابتدای مسیر را بازگشایی نماید که سخترین قسمت دیواره میباشد و در بیشتر قسمتهای آن رکاب خورمیباشد. ولی به دلیل نبود امکانات فنی لازم کار بر روی مسیر به زمان دیگری مو کول شد .
اعضای تیم :
فتاح کارگر – سلیمان فرامرزی
محمد حسن زاده – محسن آهنگری -طاهر ابو -مقبل هنر پژوه - مهدی کریم زاده
به دنبال وقفه ای که در بازگشایی این مسیر بر روی دیواره ته‌ره‌غه به وجود آمد در سال 1383 تیمی دیگر از شهرستان بوکان به دنبال برنا مه ریزی برای صعود بلند ترین بخش دیواره با حضور در منطقه به دوربین کشی کل مسیر پرداخته و کروکی آن را ترسیم کرده و تدارکات لازم برای این مهم را فراهم آوردند .
تیم توانست طی سه مرحله بر نامه سه روزه مسیر جدیدی را از کنار مسیر سال1377باز کرده و با تکیه بر توانایی و به کار گیری ابزار لازم و با بهره گیری ازحمایت تیم قبلی این کار را با موفقیت به سر انجام رساند .
لازم به ذکر است که میانی های بکار رفته در مسیر میخ وشفت و دربعضی از قسمت های این مسیر از رول استفاده شده است
پنج کارگاه در مسیر قرار دارد که تمامی آنها با بهره گیری از رول و سیم بکسل بر پا شده اند .
اعضای تیم :
محسن آهنگری – مقبل هنر پژوه – کاوه پور علیزاده -بابک قادری – مهدی کریم زاده
مسیر سلیمان
در زمستان سال ۱۳۸۷ به همت اعضای جوان باشگاه کوهنوردی و سنگنوردی بوکان باز گشای شده که ۲۲۰متر طول دارد و در مسیر عموما از رول و دو نوع پی و بولت استفاده شده است مسیری اسپرت بسیار فنی وزیباست است در مسیر 8 کارگاه رول و سیم بکسل وجود دارد و در ادامه به قله منتهی میشود
این مسیر به پاس تقدیر از زحمات پیشکسوت سنگنوردی آقای سلیمان فرامرزی و سرپرست این برنامه به این نام مزیین گشت.
اغضای تیم:
سلیمان فرامرزی -محسن آهنگری-مسعود رمضانزاده-سعید اسمعیل پور-کیوان قادر پور- مهدی کریم زاده
مسیر باشگاه سنگنوردان
این مسیر بر روی دیواره ای مجزا از دیواره اصلی ته رغه باز گشایی شده که به همت اعضای نوجوان و زیر ۱۸ سال باشگاه کوهنوردی وسنگنوردی بوکان در زمستان و بهار سال ۱۳۸۷ بازگشایی شده و عموما از رول و دو نوع پی و بولت در آن استفاده شده است و بالغ بر ۸۰ متر طول دارد
اعضای تیم:
کیوان قادر پور- بهمن قادری- منصور عزیزی-سیامک فرامرزی- نوید شیر محمدی- فواد دارشی-شوانه فیضی-بهزاد باپیری
مسیر زنده یاد مقبل هنرپژوه
این مسیر در قسمت شمالی دیواره و در کنار مسیر به رده سور(محمد اوراز) واقع شده است و ارتفاع آن ۹۰متر بوده و در بهار سال۱۳۸۷ به همت اعضای باشکاه کوهنوردی وسنگنوردی بوکان بازگشایی شده
اعضای تیم
مسعود رمضانزاده-خسرو باپیری-سعید اسمعیل پور-کیوان قادر پور-مهدی کریم زاده
مسیر تات(سنگ صاف)
این مسیر در بهار ۱۳۸۹ به همت اعضای باشگاه کوهنوردی وسنگنوردی بوکان بر روی دیوار ته رغه بازگشایی شده و ۹۰متر ارتفاع دارد وعموما از رول و دونوع پی و بولت در آن استفاده شده مسیر اسپرت وجذاب است که مورد توجه سنگنوردان قرار دارد و به قله منتهی میشود.
اعضای تیم:
سلیمان فرامرزی- مسعود رمضانزاده-هیمن براخاص-بابک قادری-سعید اسمعیل پور-مهدی کریم زاده
مسیر ئاورین
این مسیر در بهار ۱۳۸۹ به همت اعضای باشگاه کوهنوردی وسنگنوردی بوکان بر روی دیوار ته رغه بازگشایی شده و 50 متر ارتفاع دارد وعموما از رول ودونوع پی وبولت در آن استفاده شده که مورد توجه سنگنوردان قرار دارد و به قله منتهی میشود.
اعضای تیم:کیوان قادر پور-منصور عزیزی-رحمان فهیمی-ارام نعمتی- فواد دارشی
در پایان
تقدیم به مربیان وپیشکسوتان کوهنوردی بوکان
از تمامی مربیان و مشوقانی که در تمام مقاطع ما را یاری داده اند تشکر و قدردانی می کنم .
تلاش بی دریغ این عزیزان برای رشد و تو سعه ی این رشته ورزشی, اینجانب را موظف می‌سازد تا تمام توان وآموخته های خود را بکار برده و امیدوارم بتوانم جوابگوی زحمات آنان باشم.
مهدی کریم زاده بهار ۱۳۸۴
بازنویسی شده در شهریور 
